Разговара: Наташа Атанасова

Васко Марковски. Туристички водич, поет, преведувач, фотограф, репортер, музичар. Ама и „дегустатор на автобуси, на денови, на разговори, на пенкала и тефтери, на незнајни молитви, на фотогенични маала, на свирачки комбинации, на нови сетинзи, на надмината омраза, на сезонски преобразби“ и на што ли уште не.

Неодамна излезе од печат новата збирка поезија на Васко, „Скопски улици“, во која за првпат го читаме и во други поетски форми освен хаику. Едноставно и непретенциозно, со вистинска мајсторија на зборот, а често и со хумор (и на своја сметка) Васко ни ги претставува и својот светоглед, и својот градоглед.

Одлична работа си направил со новата збирка, Васко. Со денови им праќам песни на блиските и ги „заразувам“ со поезија 😊. Во колкав период ти се создавани и како одеше процесот на забележување и запишување?

Најголема радост е кога книгата ќе искомуницира со поширока публика. „Скопски улици“ беше комплексен материјал собиран десетина години. Секогаш кога запишував нешто, си бележев некои тагови, циклуси. Кога осетив дека се формира ракопис, сфатив дека има два носечки блока – едно надворешно и едно внатрешно патување низ градот. Внатрешното патување е поглавјето „Светилник“, каде што е видлив христијанскиот поглед, вртењето на бројаницата низ градов и премерувањето на работите низ таа призма, самиот со себе. Надворешното се очевидните работи низ градот, но видени на некој детски заигран начин. Со време, сфатив дека сакам да имам книга „Скопски улици“. Веројатно зашто сум уличар 🙂 – и со работата, и со љубопитноста.

Мериш улици 😊.

И пеш, а и возев нон-стоп, со години, со децата… на училиште, по тренинзи… И така, почнаа да се формираат купчиња, ама додека да најдам време да исселектирам и изорганизирам сè, збирката се одлагаше и одлагаше. Во меѓувреме ги објавивме „Урбани легенди“ и „Непозната Македонија“, па дојдоа на ред поетските ракописи.

„Бегемот“ главно објавуваше проза, немаше поетски изданија, а ќеф ми беше да ја продолжиме соработката. Кога го виде ракописот, Филип полека се загреа и реши ова да биде нивно прво поетско издание.

И ми беше битно кој ќе ја прочита прв книгата освен мене, кој ќе направи осврт. Ептен ми е ќеиф што е тоа Николина Андова Шопова, затоа што кога влегував во поезијата и Нина тогаш влегуваше во поезијата и ми се виде близок нејзиниот сензибилитет. И кога го прочитав освртот, викам: Уууу, да не е многу 😊.

Во збирката фасцинира како успеваш да ја препознаеш поезијата во секојдневието, како на пример во „Поздрав од карши“.

Таа песна е од периодот кога го преведував Орхан Вели и кога редовно одев во Универзитетската библиотека. Тогаш бев бомбардиран со поезија и поетското сетило ми беше изострено. А за препознавањето на поезијата – пред претходната „Корпоративно утро“, којашто е хаику, претходеше Хаику-дневникот што го правев кога го имав порталот dobrivesti.mk . Tогаш си зададов предизвик – секој ден по едно хаику. Во две третини од подвигот успеав да го направам тоа, а многу ситуации што ги препознавав ги фотографирав и си велев ќе ги реконструирам во стихови кога ќе најдам време. И тоа е готов ракопис, следен за објавување како поезија.

Хаикуто, кое обично се врзува за природата, кај тебе и во „Корпоративно утро“ и во „Скопски улици“ е повеќе за урбаното…

Да, главно е „социјала“, инспирирано од општеството.

А, сепак, навиваш за домаќинот во натпреварот Природа – Општество 😊

Во „Корпоративно утро“ сумата е „животот низ една корпорација“ и „лицемерието на корпоративниот живот“ во една таква, приемчива форма, како хаику. Во „Скопски улици“ хаикуто се провлекува и во низ други циклуси, со тоа што последниот блок е само хаику, како трет столб на книгата, насловен „Друга диоптрија“. И тоа беше некоја хаику-фаза, ама настаната по претходниве два периода.

А она што го спомена, вечното дерби Природа – Општество, да! Види ги маџирмаалските песни… Многу од работите што за мене биле убавина на Скопје, исчезнуваат. Не велам дека не доаѓаат други убавини на градот. Некогаш знам да речам: Скопје е денес град во кој можеш да излезеш по јогурт и да се вљубиш во Јапонка. И со туризмот го гледам тоа сè повеќе и повеќе, ама најголема попареност осеќам од тоа што општеството ја надвладува природата. Сè помалку зеленило, сè помалку контакт со земја. Сега да сакаш да скршиш еден орев, немаш камен кај да најдеш.

Кои песни од збирката ти се омилени тебе?

Имам многу омилени, ама еве, првата, отворачката, ептен ја сакам, со стоте занаети, „Во мрежата на пајакот заигран“. Исто и „Разгледница од читалната“. И песната со филмовите во фотостудио, „Лажна мобилизација“. Влатко Мартиновски во освртот за „Корпоративно утро“ вели дека една убава работа таму е хуморот на сопствена сметка и се обидувам да го негувам тоа. Пошегувај се со себе, кажи им на луѓето дека е во ред и да си признаеш слабост, така ќе напредуваме.

И циклусот „Зер“ е тука, пишуван во период на протести и револуции, кога секој се обидува на свој начин да те вовлече во својот кампус на антагонизам. Не се наоѓам ни во едното, ни во другото. Како што вели Данило Киш во една изјава: „Немој да бидеш ни со власт, ни со опозиција. Тие се горе, ти си долу“.

А сега, кога сме сведоци на политички негирања на сè што сме, не ти врие однатре, па да посакаш да направиш нешто, некако да протестираш?

А, бе, како нема да ти врие, ако не друго, горчина носиш. Ама, знаеш како, јас понекогаш сум скептик дали имаме критична маса за какви било конструктивни промени. Како генерација, ние сме во искушение во коешто никогаш не сме биле и во какво не биле ни генерациите пред нас, но не гледам дека протестирањето е секогаш продуктивен начин. На пример, на плоштад делат лименки кока-кола на топлово. Каде ќе завршат тие лименки подоцна? На Камени мост, згмечени ваму-таму… а корпи за отпадоци на дваесет чекори понатаму, има, ќе најдеш. Не ни е виновен никој друг за тоа, самите сме си виновни. Чувството за припадност и придонесување кон општеството коешто веруваш дека го градиш, се гради низ најбанални примери.

Си велам, секој може, со какви што сака пропаганди, да ни дојде. Јас знам кој сум, што сум. Можеме да дискутираме за сè, ама разговорот се води ако има продуктивна атмосфера, ако сме спремни обострано да се чуеме едни со други, да видиме како изгледа тоа што го бараш од мене и од мојава страна, дали тоа го нарушува моето достоинството или не. Но, некои од тие теми кои најбрутално го засегаат достоинството на човекот можам да ги отфрлам без око да ми трепне. Дури и да сум во заблуда, од твоја точка на гледање, во тоа што сум – кој си ти да ми го оспоруваш правото да бидам тоа што сум?!

Но, како да го кренеме гласот, како да се спротиставиме во ситуацијава?

Последниве десетина години се водам од една мисла во врска со тоа како да бидеме патриоти и многу ме радува што неодамна Никола Ристановски го кажа истото во едно интервју: највозвишена форма на патриотизам е да бидеш што подобар и подобар во она што е твоја работа. Кога си посветен на својата професија – конструктивен ти е духот, инспиративен си за луѓето околу тебе и ги охрабруваш и тие и да го изнајдат најубавото во себе и да го хранат, да го негуваат. Да си бидеме убав пример едни на други, тоа е патриотизмот. Тоа е, мислам, тоа што треба да го правиме. Од народната мудрост на ум ми паѓа поговорката „Кучињата лаат, карванот врви“. Наше е дали ќе бидеме кучињата што лаат додека карванот врви, или карванот што врви додека кучиња го лаат низ местата низ кои поминува. Или една друга, што ми е поомилена, со убава хаику слика: „Тивка вода, брег рони“. Или, што би рекле гуруата на корпоративноста: „Биди толку добар, што нема да можат да те игнорираат“.

Но, да не биде дека живеам во капсула. Носителите на државни функции знаат и подвали да ни направат, тоа сме го искусиле многу пати. Така што, прашање е дали живееме во спомен дека имаме капацитет за создавање нација или сè уште го имаме тој капацитет.

Да се вратиме на градот, на Скопје. Присутен е низ целата збирка, исто како и твојата приврзаност кон него, која на крајот „кулминира“ со едно интересно хаику: „Граду мој, аман веќе и од тебе и од тие што те сакаат“.

Како и за државата, загрижени сме, како да ѝ помогнеме? Загрозена е. Ама многу пати од преголема љубов правиш неконструктивни работи. Градот… мислам, јасно ни е, се случија драматични промени, ама сфатив една работа кога се исподеси сето тоа со Скопје 2014, дека покорисно е и за градот и за мене да почнеме да живееме во мир еден со друг. И јас ќе му помогнам и тој ќе ми помогне. Во една изјава на прашањето „Што би направил со Скопје 2014“ еден пријател рече: „Би засадил бршлен да ползи по зградиве“. Ете ти, убава идеја – не уриваш, разубавуваш и ќе го вратиш балансот на природата. Моето конечно мислење за тоа што се случи, не е само црно или само бело. Порано никој не доаѓаше тука, едно петнаесетина години ние бевме како во затвор, кој никој не ти кажал дека ти се случува. Имаш визен режим, не можеш никаде да отидеш, освен во соседните земји коишто во меѓувреме не се станати членки на ЕУ, а овде па ќе дојде некој којшто те гледа како егзотика, како дел од третиот свет, за да заокружи уште една земја на списокот со земји што ги посетил. Скопје веќе не е тоа. Далеку е од тоа. Види го „Трип адвајзор“ и ќе видиш какви сè луѓе зборуваат восхитено за Скопје. Денес имаме многу интелигентни посетители на градот и ние не можеме ги лажеме. Доаѓаат добро информирани и со свои очи ги проценуваат работите.

Интересни се и твоите „реплики“ на маркетинг-пораките, оние еднонасочните по билбордите низ градот, на кои обично човек нема каде да им го каже тоа што го мисли. Со кои други загадувачи на урбаниот простор би сакал да се „пресметаш“ и како?

Мислам дека секој од нас понекогаш сака да им одговори на билбордите и на рекламите што ни се обраќаат. Има разни начини како да го направиме тоа. Да се јавиш на телевизиска емисија со отворена телефонска линија, да напишеш нешто на социјалните мрежи, да најдеш соговорник за мрчење додека чекаш автобус. Набљудувајќи се во такви ситуации, сфаќам дека најчесто сме импулсивни и би било подобро да ја одложиме реакцијата, да си дадеме можност да ја премериме и откако ќе спласне жестината кога сме испровоцирани. Низ циклусите што ги бележам низ годиниве, забележувам еден што сум го наслоувил „Премолчени статуси“. Така што има, и средби со билбордите и поплаки што не можеме да видиме ѕвезди од светлечките реклами насекаде околу нас, и што сè потешко можеш да фатиш радио на средни бранови од фреквенциите на разните уреди, околу нас. Општеството ќе се погрижи да ти побели брадата поскоро. 🙂

Како што спомена, „Светилник“ е циклус во кој силно е присутна духовноста и твојата вера. Што е за тебе Бог, Васко?

Одговорот на ова прашање е и многу тежок, но и многу лесен. Тоа го кажува Символот на верата:

Тоа е алфа и омега на тоа што е за мене Бог. Е, сега, во нашево време е комплицирано да бидеш христијанин. Добро, низ сите векови би можеле да го кажат тоа. Во времето на претходното општество кај нас луѓето се подбиваа со вероисповедта, затоа што таква беше идеологијата. Од друга страна, потоа дојдоа други видови влијанија, коишто цело време ти викаат „Нема бог“. И сега, во таква ситуација, и да насетиш нешто од светлината на Бог и да го споделиш со другите, лесно се наоѓаш на страната на нешто таму: „Ај, бе, бајки кажуваат“. Јас лично сум имал ситуации во животот кои ме довеле до тоа да почувствувам, да видам дека има интеракција меѓу мене и Бог. Едното е кога на прагот зад полнолетството се барав себеси – каде одам и некако на крајот патот ме доведе до желбата да посакам да се крштевам, кога имав 20 години. Па се оддалечив некое време, за по некои патишта пак да дојдам во животна ситуација кога ја осетив жедта за Бог. И тогаш почнав да го практикувам со полн капацитет православното живеење, со светотаинско живеење, што значи дневно молитвено правило, одење на литургии, исповед, пост… Сè што опфаќа. Кога почнуваш да го практикуваш тоа како духовна дисциплина, почнуваш да се чистиш себеси од сето тоа што те отклонува од патот. Има една песна: Сфаќам дека прогледувам кога ќе сфатам дека сè уште, често, заблагодарувам на погрешна адреса. Човек ќе ти направи нешто, ќе му речеш благодарам, а всушност на Бога му благодариш. Јас давам кон Бога, живеам послушно кон тоа што ми го кажал дека е патот на спасението, ама Бог знае да наградува многукратно.

На местата каде што правописно би требало да се најде една или три точки, кај тебе и во оваа книга си ги има твоите две.. Какво значење има за тебе овој твој интерпункциски знак?

Две точки хоризонтални, тоа ми е како авторски печат. Некогаш три точки ми е премногу формално или кога не знаеш што да кажеш. А ова ми е, како што велеше татко ми „периз на уста“. Се воздржуваш да не кажеш премногу. Има уште да се зборува, ама доста е.

Со дечките од „Бегемот“ имате плодна соработка. Сите три книги досега, „Урбани легенди“, „Непозната Македонија“ и „Скопски улици“, се одлично спакувани. Какви ти се плановите за понатаму?

„Урбани легенди“ е распродадена и се токмиме за второ издание. „Непозната Македонија“ уште е во продажба. Не знам колку е измаркетирана, макар што реакциите од луѓе што ја купиле, што ја виделе – велат дека им се допаѓа, дека им недостасувало такво нешто. И, што ме радува, ќефлиски е спакувана. Обично таквите книги се во визуелни клишеа, со фотографија од Канео или такво нешто. Кога размислував за изгледот на корицата, најпрвин си реков, на Наталија Лукомска, авторката на корицата, за атер, зашто е од Полска, ќе ѝ го пратам препознатливиот кадар со Козле-Бозле, како со бовчата на рамо, по долго патешествие се враќа дома, во Прчево. На крајот, пак такво нешто испадна, но со нејзиниот препознатлив шарм. Многу сум радосен и со изгледот на „Скопски улици“, како сето тоа излезе графички… Па кога видов и букмаркер J знаеш, букмаркер со твое име! – веќе се осеќаш писател 😊.

Во меѓувреме, се подготвуваме да го објавиме вториот дел од репортажите, под наслов „Патување од другиот џеб“, како алузија на „Раскази од другиот џеб“ од Карел Чапек, драгиот пријател од полиците од времињата кога студирав (турски со) чешки јазик и книжевност. Подготвен за објавување е и Хаику-дневникот. Веќе две години работам и на една биографија, на една многу инспиративна не многу позната личност од Македонија и си велам кога ќе завршам со тоа: само туризам и бавча – на ништо друго не се нафаќам. Добро… превод на сликовници од турски – Турците имаат одлична продукција… и, избор на раскази и поезија од турски, ама без рокови, за свој ќеф.

Насловна фотографија: Наташа Атанасова