Разговараше: Наташа Атанасова
Месецов на 13 ноември, Денот на ослободувањето на Скопје, беше промовирана научната студија „Книжевна мапа на Скопје“ од Моника Илкова. Сосема пригодно, имајќи ја предвид содржината на оваа книга, која хронолошки ги претставува најзначајните македонски дела во кои градот Скопје е издигнат до ниво на книжевен лик.
„Книжевна мапа на Скопје“ е водич за книжевни туристи, на кои никогаш не им е доста од шетање низ улиците на градот. За оние кои сакаат да ги помирисаат скопската раззелената пролет, да се сетат на тешката летна омарнина и кога е надвор есенски зашарано или зимски замаглено. За оние кои се љубопитни да дознаат како се живеело по скопските улици во годините по Втората светска војна или како татнела земјата во 5:17 и го урнала за 20 секунди градот во 1963 година. Но и за оние свесните за сите неправди што ги трпел и трпи градот низ годините и во крикот на скопските поети го наоѓаат гласот што самите се воздржуваат да го испуштат.
„Книжевна мапа на Скопје“ е научна студија која се занимава со дела од македонската книжевност во кои градот Скопје има значајна улога. Од каде интересот за темата на градот? И зошто токму Скопје?
Просторот отсекогаш сум го чувствувала повеќе од само локација на која се случува нешто. И во книжевноста и надвор од неа. Чувствувањето на просторот ми беше предмет на интерес уште во периодот кога го пишував мојот дипломски труд, но тогаш стануваше збор за еден поинаков простор во литературата – домот. Периодот кога ги завршував магистерските студии, живеев на неколку адреси, на неколку авионски линии, со куфер во мојата Буба, помеѓу неколку градови (и села). Некако во тој период природно ми дојде да го проширам истражувањето за просторот, од домот, на градот. А зошто токму Скопје? Затоа што колку што постојат автори што пишувале за Скопје, толку различни чувствувања за овој град постојат. Заедничко за сите е само едно, љубовта кон него.
Колку време работеше на студијата и како изгледаше бирањето на авторите и делата што ќе влезат во неа?
Веројатно неколку месеци, ако се собере сѐ заедно. Со мене влечев по десетици книги каде и да одев. Со избор на автори почнав хронолошки и некаде на средината на списокот што го правев, сфатив дека е невозможно да ги сместам сите заслужни автори за оваа книжевна мапа на Скопје. Тоа ме стави во положба да мора да бирам, но ме израдува тоа што има многу повеќе отколку што знаев и очекував. Јас истражував, а авторите уште пишуваа и сфатив дека оваа мапа е невозможно да се заврши со оваа студија, иако се обидов да опфатам што повеќе.
Книгата го истражува феноменот на урбофилијата, односно топлото чувствување на градот во македонската книжевност, гледано хронолошки. Како млада личност, дали доживувањето на Скопје на поновите генерации писатели ти е поблиско од она на постарите?
На поновите. Јас не сум скопјанка, иако Скопје по десетина години живеење стана адреса на мојата лична карта. Но Скопје е градот во кој вистински пораснав и се градев себеси уште пред неговото последно „(из)градување“. Дел сме од исти приказни на градот, затоа ми се поблиски доживувањата на поновите генерации, иако авторите од постарите генерации ми предизвикаа носталгија за време во кое никогаш не сум живеела.
Даблин го има Џојс, Лондон Дикенс, Москва Булгаков, Париз Бодлер и Кортасар, а Скопје?
Скопје ги има Влада Урошевиќ, Гане Тодоровски, Јадранка Владова, Александар Прокопиев, Драги Михајловски, Томислав Османли, Ана Голејшка, Иван Шопов, Владимир Јанковски, Оливера Ќорвезироска… листата е долга.
Како би ја дефинирала улогата на градот во македонската книжевност на 21. век?
Градот во голема мера ги одредува случувањата и го придвижува дејството, многу почесто, во поновата македонска книжевност, тој не е само локација, место на случување на настаните, туку скриен, независен лик.
Во книгата посебно место е отстапено за темата на ангажираноста, каде што заклучуваш дека кај авторите кои пишуваат за градот во изминатите 15 години се забележува поексплицитна ангажираност. Сметаш ли дека писателскиот глас денес е доволно гласен против неправдите што ги трпи неговиот град и неговите сограѓани?
Литературата во суштина е социјален производ, иако е создадена од индивидуалци. Оваа студија беше можност да прочитам речиси сѐ што е напишано последниве 15 години за Скопје и можам да кажам дека писателскиот глас е навистина гласен, што не значи и дека е слушнат (прочитан). Интересно е тоа што сите автори на различен начин го изразуваат својот бунт и протест: искрено и гласно, скриено, но јасно, преку сарказам, експлицитно и секогаш, позади тоа стои љубовта за Скопје.
Што претставува Скопје за тебе? И дали повеќе уживаш да живееш/престојуваш во него или да го читаш книжевно(ре)креираното Скопје? 😊
Скопје е мирис на липа во пролет и смог во зима, летна омарнина и есенска магла, симфонија од свирење на автомобили на семафор и џагор во градски парк, Скопје е сивилото на брутализмот и шаренилото на скопската чаршија. Не може еден град да е обичен, ако толку многу автори пишуваат за него. Сакам да го шетам и по вистинската и по книжевната мапа. Во книжевната ми е поудобно.
Иако е научна студија, твојата книга лесно може да се чита и во пошироки рамки отколку што обично се читаат книжевно-научните трудови. Го имаше ли ова на ум кога почна да се занимаваш со темава или отпосле го увиде таквиот потенцијал?
Од почетокот сакав да е лесно читлива и интересна за сите. Кога ја пишував, препрочитував и се прашував дали ова би им било интересно на моите родители, пријатели и, особено, на случаен минувач во книжарница. Не бев сигурна дали успеав во тоа сѐ до излегувањето на книгата, кога за неа покажаа интерес луѓе надвор од книжевните кругови. Особено ме израдува тоа што неколкумина ми рекоа дека веќе побарале дел од литературата и авторите за кои пишувам, што го сметам за мал успех на книгата.
Дали сметаш дека ја заокружи твојата научно-истражувачка книжевна мапа на Скопје или чувствуваш возбуда да продолжиш да ги исцртуваш нејзините детали?
Беше тешко да се стави точка на оваа мапа. Затоа што и за време на печатењето на книгата изглегоа нови улици и улички што заслужуваат да ги има во неа. Цело време чувствувам потреба да се извинам ако сум пропуштила барем да споменам некој автор што пишувал за Скопје, затоа што оваа книжевна мапа е заедничка, заедно ја исцртувавме и ја оставаме отворена.